De meest recente verklaring van het Witte Huis werd gepubliceerd met een intensiteit die net zo plotseling en onverwacht was als een voorhamer die een ruit van een porseleinkast inslaat. Het dreigement van president Donald Trump om vanaf 1 juni 50% invoerrechten te heffen op producten uit de Europese Unie is niet zomaar een nieuw hoofdstuk in zijn aanhoudende handelsconflicten. Het is een uitstekend voorbeeld van wat de Belgische econoom Koen Schoors treffend karakteriseert als "maffiabaas"-gedrag. De Europese economie is onderworpen aan een vertoning van economische intimidatie die prominente economen ertoe heeft aangezet om te pleiten voor onmiddellijke vergelding. Deze aanpak staat in contrast met de van oudsher diplomatieke houding van de EU om "wederzijds respect" na te streven. Het is ironisch dat de leider van 's werelds grootste economie internationale betrekkingen onderhoudt op een manier die doet denken aan een uit 1920 stammende protectiebende uit Chicago. Deze aanpak omvat het gebruik van dreigementen, ultimatums en dramatische pauzes om een gevoel van theatraliteit te creëren.
De nieuwste mededeling van de Trump is een ultimatum van economische aard, een strategie van afpersing
De aankondiging van Trump op vrijdagavond, afgeleverd via zijn favoriete medium Truth Social met de verwachte ernst van een late-night tweetstorm, biedt een fascinerende casestudy op het snijvlak van reality-tv en internationale economie."De Europese Unie, die werd opgericht met als voornaamste doel om de handelsbronnen van de Verenigde Staten te benutten, is een uitdagende partner gebleken", verklaarde de president, zich er schijnbaar niet van bewust dat de EU werd opgericht in de nasleep van twee wereldoorlogen om te voorkomen dat Europese naties in een eeuwig conflict verwikkeld zouden raken. Het idee dat een blok dat werd opgericht om vrede en welvaart te bevorderen eigenlijk werd bedacht als een complex plan om Amerikaanse consumenten op te lichten is niet alleen absurd, maar ook tragisch indicatief voor de huidige staat van het Amerikaanse begrip van buitenlands beleid.
De grieven van de Don lijken een verzameling zorgen te zijn die voortkomen uit een fundamenteel verkeerde interpretatie van de dynamiek van de internationale handel. "Krachtige handelsbelemmeringen, BTW-belastingen, belachelijke boetes voor bedrijven, niet-monetaire handelsbelemmeringen, monetaire manipulaties, oneerlijke en ongerechtvaardigde rechtszaken tegen Amerikaanse bedrijven" - je kunt de verontwaardiging bijna horen druipen uit elk woord met een hoofdletter. Het suggereert dat het bestaan van belasting op de toegevoegde waarde wordt gezien als een persoonlijke belediging van de Amerikaanse waardigheid, in plaats van het te erkennen als een standaardmethode voor het innen van inkomsten die door vrijwel elke ontwikkelde economie wereldwijd wordt gebruikt.
Een van de meest opvallende aspecten van dit optreden is Trumps kennelijke overtuiging dat handelsbesprekingen moeten worden afgerond met de snelheid en efficiëntie van een afpersing door de maffia. Zijn frustratie dat "onze gesprekken met hen nergens toe leiden!" weerspiegelt de fundamentele ontkoppeling tussen zijn verwachting van onmiddellijke capitulatie en de nogal merkwaardige vasthoudendheid van de EU aan echte onderhandelingen. Zoals Ag Demar van de European Council on Foreign Relations opmerkte: "Trumps eisen lijken voort te komen uit diepgewortelde Amerikaanse frustratie over de methodische en bureaucratische handelsonderhandelingen van de EU. frustratie over de methodische en bureaucratische handelsonderhandelingsstijl van de EU, die contrasteert met Trumps voorkeur voor het snel binnenhalen van belangrijke deals, ongeacht hun werkelijke waarde."Het lijkt erop dat de EU een ernstige fout heeft begaan door internationale overeenkomsten te behandelen als complexe juridische instrumenten in plaats van haastig gekrabbelde contracten die onder dwang zijn ondertekend.
Professor Koen Schoors en de kunst om je niet te laten intimideren
Koen Schoors, de economieprofessor van de Universiteit Gent die bekend staat om zijn directe aanpak, heeft een nieuw perspectief geboden op het omgaan met de dramatische ultimatums van Trump. Zijn aanpak kan worden vergeleken met een gids om de dynamiek van interpersoonlijke interacties te begrijpen. "Het is absoluut noodzakelijk dat we ons onthouden van emotionele uitbarstingen en in plaats daarvan een consistente en resolute houding aannemen", aldus Schoors, die in feite voorstelt dat de EU de "Ik weet dat je bent, maar wat ben ik?"-benadering van internationale betrekkingen aanneemt. Zijn aanbeveling dat Europa zich onmiddellijk verbindt tot dezelfde tarieven van 50%, vergezeld van een welgemeend "Dankuwel en tot de volgende", biedt een welkome verschuiving van de gebruikelijke diplomatieke normen die de trans-Atlantische betrekkingen hebben beheerst.
De analyse van Schoors gaat nauwkeurig in op de kern van de zaak: "Het gedrag van Trump doet denken aan een maffiabaas met een neiging tot mentale winderigheid.” Hij staat erom bekend dat hij zijn mening over elk onderwerp zonder aarzeling verkondigt. Gezien zijn status als maffiabaas is het belangrijk om op te merken dat de meeste van zijn ideeën vaak worden geassocieerd met bedreigingen of pogingen tot afpersing. Het beeld van een maffiabaas die lijdt aan "mentale winderigheid", een term die wordt gebruikt om het fenomeen te beschrijven dat elke halfgevormde gedachte onmiddellijk ontsnapt als openbaar beleid, biedt een vrij treffende metafoor voor de huidige staat van de Amerikaanse handelsdiplomatie. De observatie van de professor dat de meeste ideeën van Trump zich manifesteren als "een van andere bedreiging of chantage" (een soort dreigement of chantage) vat de essentie van de benadering van internationale betrekkingen door deze regering nauwkeurig samen.
De aanbeveling van de Belgische econoom dat Europa "de eer aan onszelf moet houden" in plaats van zich bezig te houden met wat hij "smeken en bedelen" noemt, betekent een fundamentele verschuiving van de traditionele verzoenende aanpak van de EU. Zijn voorstel dat de EU moet kijken naar de manier waarop China en Rusland reageren op de dreigementen van Trump - voornamelijk door onmiddellijk wederkerige maatregelen te beloven - weerspiegelt een groeiend besef dat traditionele diplomatieke hoffelijkheid kan worden gezien als een teken van zwakte door een regering die internationale betrekkingen bekijkt door de lens van reality tv-drama.
Historische precedenten: de escalatie van handelsspanningen tot daadwerkelijke oorlogsvoering.
De historische parallellen met het huidige handelsbeleid van Trump zijn zowel verhelderend als alarmerend, vooral als je kijkt naar de spectaculaire mislukkingen van eerdere pogingen tot protectionistische economie. De meest voor de hand liggende vergelijking is die met de Smoot-Hawley Tariff Act van 1930, wetgeving die zo rampzalig misplaatst was dat het synoniem is geworden voor economische beleidsrampen. De wet werd oorspronkelijk aangenomen om Amerikaanse boeren en fabrikanten te beschermen tegen buitenlandse concurrentie tijdens de eerste stadia van de Grote Depressie. Het verhoogde tarieven op ongeveer 20.000 geïmporteerde goederen, waarbij sommige tarieven opliepen tot 60%.
De resultaten kwamen overeen met de voorspellingen van bekwame economen, als iemand de moeite had genomen er een te raadplegen. De Amerikaanse import daalde met 66% van $4,4 miljard in 1929 tot $1,5 miljard in 1933, terwijl de export met 61% daalde van $5,4 miljard tot $2,1 miljard. De wereldhandel daalde met ongeveer 66% tussen 1929 en 1934, wat aanzienlijk bijdroeg aan de diepte en duur van de Grote Depressie.Het werkloosheidscijfer, dat 8% bedroeg toen de wet in 1930 werd aangenomen, steeg tot 16% in 1931 en bereikte een duizelingwekkende 25% in 1932-1933.De wetgeving, die bedoeld was om Amerikaanse banen te beschermen, had als onbedoeld gevolg dat miljoenen banen verloren gingen. Dit was te wijten aan vergeldingsheffingen van andere landen, die een aanzienlijke negatieve impact hadden op industrieën die afhankelijk waren van export.
De parallellen tussen het misplaatste protectionisme van Reed Smoot en Willis Hawley en de huidige aanpak van Trump zijn opvallend. Beide ontstonden tijdens perioden van economische onzekerheid, beide beloofden binnenlandse industrieën te beschermen tegen buitenlandse concurrentie en beide begrepen fundamenteel verkeerd de onderling verbonden aard van de wereldhandel. Het grote verschil is dat we nu bijna een eeuw aan economische gegevens hebben die duidelijk laten zien hoe dergelijk beleid meestal uitpakt. Desondanks lijkt het erop dat we vastbesloten zijn om het experiment te herhalen, alsof we een beschonken bestuurder zijn die ervan overtuigd is dat het deze keer anders zal zijn.
Een recenter voorbeeld van dit fenomeen is te zien in de "bananenoorlogen" tussen de VS en de EU in de jaren 1990 en 2000, die illustreren hoe handelsgeschillen kunnen escaleren tot regelrechte economische oorlogsvoering. Het conflict begon toen de EU tarieven en quota invoerde om de invoer van bananen uit voormalige koloniën in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan te bevoordelen ten opzichte van efficiëntere producenten zoals Ecuador. De Verenigde Staten, die bedrijven als Chiquita vertegenwoordigden, dienden klachten in bij de Wereldhandelsorganisatie en kregen uiteindelijk de bevoegdheid om vergeldingsheffingen in te stellen. Het resultaat was een handelsoorlog waarin "de tarieven de 100% raakten" en de VS een breed scala aan goederen belastten, van "Pecorino kaas en kasjmier truien" tot "Franse handtassen". De beroemde uitspraak van minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright, "Ik had nooit van mijn leven gedacht dat ik zoveel tijd aan bananen zou besteden", vat de absurditeit treffend samen die kan ontstaan wanneer handelsgeschillen escaleren tot een onredelijke omvang.
De economie van wederzijds verzekerde economische vernietiging
De economische gevolgen van de door president Trump voorgestelde tarieven van 50% zijn aanzienlijk en kunnen beide partijen die betrokken zijn bij een handelsrelatie mogelijk schaden. Julian Hinz, een handelsonderzoeker aan het Kiel Institute for the World Economy, schat dat de Amerikaanse economische groei met 1,5% zou kunnen afnemen als gevolg van deze tarieven. Carsten Brzeski, een econoom voor de eurozone bij ING, heeft zijn bezorgdheid geuit dat de implementatie van zulke hoge tarieven mogelijk zou kunnen leiden tot een "suboptimale combinatie van toegenomen inflatie en vertraagde groei in de Verenigde Staten". Dit zou er op zijn beurt toe kunnen leiden dat Europa in een recessie terechtkomt en kan bijdragen aan een afname van de wereldwijde economische groei.
De prognoses per land zijn bijzonder verontrustend. Ierland, het Europese land met de sterkste handelsbetrekkingen met de Verenigde Staten, zou de grootste gevolgen ondervinden, met een verwachte economische achteruitgang van 4%. Volgens de laatste projecties zou het BBP van Duitsland met ongeveer 1,5% krimpen. Italië zal waarschijnlijk een daling van 1,3% kennen, Frankrijk van 0,75% en Spanje van 0,5%. Het is belangrijk om op te merken dat deze cijfers feitelijke banen, bedrijven en gemeenschappen vertegenwoordigen die negatief beïnvloed zouden worden door dit economische scenario.
Het is belangrijk om de ironie op te merken van Trump's verklaarde doelstelling om het Amerikaanse handelstekort met Europa te verminderen. Theoretisch kan dit doel worden bereikt door de handel zo duur te maken dat deze economisch niet meer levensvatbaar is. Zoals Mark Blyth, een econoom aan de Brown University, scherpzinnig opmerkte, waren de Amerikaanse en Europese economieën in 2008 ongeveer even groot, maar nu is de economie van Europa een derde kleiner. Blyth vroeg zich af: "Hoe kun je beweren dat je iemand bedriegt als je financiële situatie aanzienlijk bescheidener is dan die van hen?"Het is vergelijkbaar met een voetbalteam dat de overwinning uitroept door ervoor te zorgen dat het stadion wordt afgebroken voordat de wedstrijd is afgelopen.
De heersende economische opinie over het tariefbeleid van Trump is dat het waarschijnlijk schadelijk zal zijn voor zowel de Verenigde Staten als de wereldeconomie. Dit standpunt wordt gedeeld door tal van Nobelprijswinnaars en vooraanstaande economen, waaronder Joseph Stiglitz, die zijn bezorgdheid heeft geuit dat dit beleid negatieve gevolgen zal hebben.Het feit dat "vrijwel alle economen" tegen deze maatregelen zijn, zou een doorsnee regering tot heroverweging kunnen aanzetten, maar dit is een regering die herhaaldelijk haar voorkeur heeft laten blijken voor buikgevoel boven expertise, intuïtie boven analyse en theatrale gebaren boven effectief beleid.
Het Europese antwoord: Waardigheid versus Realpolitik
De reactie van de Europese Unie op het laatste ultimatum van Trump wordt gekenmerkt door diplomatieke terughoudendheid, wat sommigen zouden kunnen interpreteren als een vorm van zelfopoffering. De oproep van EU-commissaris voor Handel Maros Sefcovic tot "wederzijds respect in plaats van dreigementen" en zijn verklaring dat "we bereid zijn om onze belangen te beschermen" vertegenwoordigen het soort weloverwogen reactie dat gepast zou kunnen zijn geweest in de omgang met een rationele speler. Helaas lijkt de huidige bewoner van het Witte Huis diplomatieke hoffelijkheid te interpreteren als een teken van zwakte en beredeneerde argumenten als een vorm van capitulatie.
De voorbereiding door de EU van tegenmaatregelen gericht op 95 miljard euro aan Amerikaanse exportproducten laat zien dat Brussel niet helemaal naïef is over de aard van de tegenstander waarmee ze te maken hebben. De voorgestelde vergeldingsmaatregelen, die gericht zouden zijn op producten uit Republikeinse bolwerken - een tactiek die is ontleend aan de reactie van de EU op eerdere tarieven van Trump - laten zien dat Europese onderhandelaars de in wezen politieke aard van het handelsbeleid van Trump begrijpen. De beslissing om producten als sojabonen, pluimvee en citrusvruchten als doelwit te nemen, laat zien dat ze een genuanceerd begrip hebben van de onderling verbonden aard van de wereldhandel. Het erkent dat handelsconflicten vaak politiek van aard zijn en dat de meest effectieve reactie is om kosten op te leggen aan de binnenlandse politieke basis van Trump.
Zoals professor Schoors echter terecht opmerkt, kan de voortdurende nadruk van de EU op "respect" en "onderhandelingen" fundamenteel misplaatst zijn wanneer zij te maken heeft met een regering die internationale betrekkingen als een nulsomconcurrentie ziet. De traditionele Europese aanpak van geduldige multilaterale onderhandelingen gaat uit van goede trouw aan beide kanten - een veronderstelling die steeds moeilijker vol te houden wordt wanneer je geconfronteerd wordt met een regering die trots verklaart "ik ben niet op zoek naar een deal" en tegelijkertijd dreigt met strafheffingen.
De eerdere ervaring van de EU met de handelsmaatregelen van Trump biedt een basis voor gematigd optimisme. Tijdens zijn eerste ambtstermijn, toen Trump tarieven oplegde op Europees staal en aluminium, droeg de voorbereiding van vergeldingsmaatregelen door de EU uiteindelijk bij aan een tijdelijke opschorting van de dreigende tarieven. De Europese responsstrategie hanteerde een evenwichtige aanpak, waarbij weloverwogen vergeldingsmaatregelen werden gecombineerd met geduldige onderhandelingen. Deze aanpak culmineerde uiteindelijk in een resultaat dat de woordvoerster van Trump, Karoline Leavitt, karakteriseerde als een illustratie van "The Art of the Deal". Er moet echter worden opgemerkt dat de ghostwriter van Trumps beroemde boek later toegaf dat hij de inhoud ervan grondig had vervalst.
Het theater van de economische absurditeit
Het is bijzonder opmerkelijk dat het huidige handelsoptreden van Trump wordt gekenmerkt door een hoge mate van theatraliteit. De timing van zijn laatste ultimatum, dat op een vrijdagavond via sociale media werd afgegeven met de dramatische flair van een cliffhanger op reality-tv, suggereert dat het inhoudelijke economische beleid ondergeschikt zou kunnen zijn aan de amusementswaarde. Het voorstel om 25% invoerrechten te heffen op iPhones die niet in de Verenigde Staten zijn gemaakt, erkent het gebrek aan binnenlandse productiecapaciteit voor smartphones, maar benadrukt een logische inconsistentie die het publiek waarschijnlijk ongeloofwaardig zal vinden.
Het bedrijf van Tim Cook, de oogappel (pun intended) van Trump, bevindt zich in het kruisvuur van beleid dat lijkt te zijn geformuleerd zonder rekening te houden met de praktische uitvoering. Trump's eis dat iPhones in de Verenigde Staten gemaakt moeten worden, terwijl hij tegelijkertijd dreigt met heffingen op bedrijven die hun productie hebben verplaatst naar landen als India, weerspiegelt een fundamenteel onbegrip van wereldwijde toeleveringsketens. Dit misplaatste beleid is des te zorgwekkender gezien de uitvoering ervan als feitelijk beleid. Het idee dat Apple zijn gehele productie naar de Verenigde Staten zou kunnen verplaatsen binnen het tijdsbestek dat Trump's ultimatums suggereren, getuigt van dezelfde zorgvuldige planning en aandacht voor detail die zijn aanpak van de pandemie kenmerkten.
Het algemene patroon van Trumps handelsgerelateerde acties - inclusief zijn frequente en onverwachte aankondigingen, de willekeurige deadlines die hij stelt en de schijnbaar willekeurige percentages die hij gebruikt - duidt op een besluitvormingsproces dat meer weg lijkt te hebben van improvisatiekomedie dan van rigoureuze economische analyse. De verschuiving van 10% basistarieven naar 20% "wederkerige" tarieven en vervolgens naar 50% strafheffingen lijkt eerder een strategie van toenemende druk dan een weloverwogen beleidsbeslissing van een grote economische macht. Het feit dat deze percentages willekeurig lijken te zijn, zonder duidelijk verband met economische analyses of beleidsdoelen die verder gaan dan het bereiken van een sterke visuele impact, versterkt de indruk dat we eerder kunst zien dan effectief bestuur.
Leren van de meester: een gids voor effectieve praktijken in internationale betrekkingen
Misschien wel de meest waardevolle les die we kunnen trekken uit Trumps benadering van de handelsdiplomatie is hoe volledig deze alles laat zien wat je volgens de theorie van internationale betrekkingen zou moeten vermijden. De combinatie van publieke ultimatums, willekeurige deadlines, dreigingen met massale vergelding en de expliciete erkenning dat onderhandelen niet het doel is, is een masterclass in hoe je ervoor kunt zorgen dat diplomatieke oplossingen onmogelijk worden.
De onderhandelingsbenadering van de regering Trump lijkt in strijd te zijn met een groot aantal effectieve onderhandelingsprincipes. Door dreigementen openbaar te maken, zorgt Trump ervoor dat geen van beide partijen kan terugkrabbelen zonder gezichtsverlies. Door willekeurige deadlines vast te stellen, creëert hij kunstmatige tijdsdruk die het doordacht overwegen van complexe kwesties belemmert. Door eenzijdige concessies te eisen en niets in ruil aan te bieden, garandeert hij dat geen enkele rationele speler zijn voorwaarden zal accepteren. Door expliciet te verklaren dat hij "niet op zoek is naar een deal", neemt hij elke prikkel weg voor de andere partij om te goeder trouw te onderhandelen.
Het resultaat is een diplomatieke strategie die ontworpen lijkt om een mislukking te garanderen en tegelijkertijd maximale gelegenheid te bieden voor theatrale aanstellerij. Deze aanpak is misschien geschikt voor een reality-tv-programma, maar is niet in lijn met de principes van effectief management, zeker niet in de context van zo'n belangrijke mondiale economische relatie. Het feit dat deze strategie herhaaldelijk is toegepast, met steeds weer slechte resultaten, duidt ofwel op een fundamenteel verkeerd begrip van hoe internationale betrekkingen functioneren, ofwel op een bewuste voorkeur voor conflicten boven oplossingen.
Zoals professor Schoors terecht opmerkt, is de uitdaging voor de Europese Unie hoe te reageren op dit theater zonder er zelf in verwikkeld te raken. De traditionele diplomatieke aanpak van geduldig onderhandelen en afgemeten retoriek is misschien niet geschikt wanneer je te maken hebt met een regering die hoffelijkheid ziet als een teken van zwakte en internationale overeenkomsten ziet als tijdelijke gemakken die genegeerd moeten worden wanneer dat politiek voordelig is.
De Farce gaat door
Terwijl de laatste ontwikkelingen in het handelsbeleid van Trump zich blijven ontvouwen, is het duidelijk dat zijn benadering van internationale betrekkingen steeds gedurfder is geworden, wat doet denken aan de provocerende stijl die vaak te zien is in televisieprogramma's zonder script. Het spektakel van 's werelds grootste economie die wordt geregeerd door wat Koen Schoors memorabel karakteriseerde als "een maffiabaas met mentale flatulentie" zou puur vermakelijk zijn als de gevolgen niet zo ernstig waren voor miljoenen werknemers, bedrijven en gemeenschappen aan beide zijden van de Atlantische Oceaan.
Handelsoorlogen hebben in het verleden geleid tot ongunstige resultaten voor alle betrokken partijen, zoals blijkt uit historische precedenten zoals de Smoot-Hawley Tariff Act en de bananenoorlogen. Volgens de bevindingen van een uitgebreide economische analyse uitgevoerd door vooraanstaande experts in Europa en Amerika, zou de implementatie van de voorgestelde 50% tarieven door Trump een aanzienlijke negatieve impact hebben op zowel de Europese als de Amerikaanse economie. De mogelijke diplomatieke repercussies van het onderhouden van internationale betrekkingen door middel van publieke ultimatums en dreigementen via Twitter zouden op de lange termijn wel eens duurder kunnen uitvallen dan de onmiddellijke economische gevolgen.
De aanbeveling van professor Schoors dat Europa moet reageren met onmiddellijke wederkerige maatregelen in plaats van diplomatieke pleidooien is misschien wel de enige rationele reactie op een in wezen irrationele situatie. Wanneer je te maken hebt met een onderhandelingspartner die niet wil onderhandelen, kan traditionele diplomatieke hoffelijkheid contraproductief werken. De opties van de EU lijken als volgt te zijn: waardigheid behouden door principiële vergelding of geloofwaardigheid opofferen door te blijven sussen met gedrag dat meer past bij een drama over georganiseerde misdaad dan bij internationale diplomatie.
De ironie van de handelsstrategie van Trump is dat deze uiteindelijk kan leiden tot het tegenovergestelde resultaat van wat aanvankelijk de bedoeling was. In plaats van de Amerikaanse economische dominantie te versterken, kan dit beleid mogelijk de diversificatie van wereldwijde handelsrelaties versnellen, waardoor de afhankelijkheid van de Amerikaanse markt afneemt. In plaats van nieuwe banen te creëren in de Verenigde Staten, dreigen deze bedrijven het concurrentievermogen van Amerikaanse producten op de wereldmarkt te verminderen. In plaats van Amerikaanse kracht te demonstreren, benadrukken ze de Amerikaanse onvoorspelbaarheid, wat andere landen kan aanmoedigen om betrouwbaardere partners te zoeken.
Terwijl dit economische theater zich verder ontvouwt, hopen we dat de rede het uiteindelijk zal winnen van het spektakel, dat expertise het zal winnen van intuïtie en dat de principes van wederzijds voordeel die de internationale handel al tientallen jaren bepalen, deze aanhoudende uitdaging van de diplomatie van reality-tv zullen doorstaan. Tot die tijd moeten we dit intrigerende experiment in internationale betrekkingen, waarin de gang van zaken verwant is aan een afpersingstruc, gadeslaan terwijl we tegelijkertijd veinzen dat de nieuwe kleren van de keizer ‘het toppunt van sartoriale elegantie’ vertegenwoordigen.
Rudi D'Hauwers - 25 mei 2025
Disclaimer: dit document bevat deels AI-gegenereerde inhoud. Alle intellectuele input en redactionele controle berust bij de menselijke auteur.
Reactie plaatsen
Reacties