Vorige week stond een vriend in de National Portrait Gallery voor Jenny Saville's monumentale Propped uit 1992. Een zelfportret van bijna 2 meter op 2 meter, waarin de kunstenaar zichzelf toont zoals vrouwen zichzelf zien - niet zoals mannen hen willen zien. Terwijl bezoekers om hem heen ongemakkelijk schuifelden, realiseerde hij zich dat hij getuige was van een artistieke revolutie die veel verder reikt dan de muren van dit Londense museum. In Saville's werk vind je namelijk niet alleen een nieuwe manier van schilderen, maar een fundamentele herdefiniëring van macht, representatie en lichamelijkheid.
Van Rubens tot Rebels: de historische breuk
Saville's werk kan niet begrepen worden zonder de eeuwenlange traditie van het vrouwelijk naakt in de Europese schilderkunst. Waar Rubens zijn Drie Gratiën schilderde voor de mannelijk blik - sensueel, ideaal, consumeerbaar - keert Saville deze logica radicaal om. Haar vrouwenlichamen zijn geen objecten van verlangen maar subjecten van ervaring. Ze schildert wat Laura Mulvey de "male gaze" noemde letterlijk weg uit de kunstgeschiedenis.
Maar waarom is deze breuk zo revolutionair? Omdat Saville niet alleen de representatie verandert, maar de hele filosofie erachter. Waar de Renaissance het vrouwelijk lichaam beschouwde als een mooi object om naar te kijken, presenteert Saville het als een complexe realiteit om in te leven. Dit is geen esthetische keuze - het is een epistemologische verschuiving.
Maurice Merleau-Ponty schreef over het lichaam als "our primary way of engaging with the world" - niet als object dat we hebben, maar als ervaring die we zijn. In Saville's schilderijen wordt deze filosofie letterlijk vlees. Haar dikke verflagen, haar tactiele benadering van huid en vorm, dwingen ons om het geschilderde lichaam niet te bekijken maar te voelen.
Neem haar ervaringen in New Yorkse operatiekamers in 1994. Waar anderen gruwel zouden zien, ontdekte Saville de plasticiteit van identiteit zelf. Het lichaam als tijdelijk construct, vormbaar en herschrijfbaar. Haar schilderijen van liposuctie-markeringen zijn geen medische documentatie maar filosofische verkenningen van wat het betekent om "zelf" te zijn in een tijd waarin het lichaam technologisch manipuleerbaar wordt.
Het carnavaleske lichaam: Bachtin en de bevrijding van de vorm
Michail Bachtin analyseerde in zijn studie van Rabelais hoe het "carnavaleske lichaam" - groot, ongecontroleerd, excessief - de officiële cultuur ondermijnt. Saville's monumentale vrouwenlichamen functioneren precies zo. Ze zijn te groot voor de galerieruimte, te direct voor de kunstwereld, te echt voor het ideaalbeeld.
Maar is dit louter opstandigheid? Of toont Saville ons iets fundamenteels over de menselijke conditie? Haar moederschapswerken uit de late jaren 2000 suggereren het laatste. Waar Renaissance-madonna's de moederschap verheerlijkten als serene devotie, toont Saville de rauwe fysicaliteit: "massive playparks" waarin kinderen "animalistic" rondkrabbelen op hun moeders.
De politiek van de presentatie
Hier raken we de kern van Saville's betekenis voor onze tijd. In een cultuur waarin vrouwenlichamen constant geobjectiveerd, gecommodificeerd en geïdealiseerd worden - van Instagram-filters tot plastische chirurgie - biedt haar werk een radicaal alternatief. Niet de ontkenning van het lichaam, maar de bevestiging ervan in al zijn complexiteit.
Saville's succes op de kunstmarkt ($12,4 miljoen voor Propped in 2018) is daarom meer dan financieel nieuws. Het is een cultureel statement: de kunstwereld, traditioneel gedomineerd door mannelijke perspectieven, betaalt nu recordbedragen voor werk dat dit perspectief fundamenteel ondergraaft.
Van Gent naar globaal: de universele relevantie
Wat betekent Saville's revolutie voor ons, hier in Vlaanderen? Haar werk sluit aan bij een traditie van Vlaamse realisten die nooit wegkeken van de fysieke werkelijkheid - van Jeroen Bosch tot Luc Tuymans. Maar waar onze meesters vaak de grimmige waarheid van hun tijd schilderden, gebruikt Saville deze eerlijkheid als instrument van bevrijding.
In tijden waarin jongeren worstelen met lichaamsbeleving, waarin social media onmogelijke schoonheidsidealen propageert, waarin de discussie over gender en identiteit feller woedt dan ooit, biedt Saville's werk geen oplossingen maar wel een andere manier van kijken. Een manier waarin het lichaam niet het probleem is maar de thuis.
Jenny Saville dwingt ons tot een fundamentele heroverweging: wat als we vrouwenlichamen zouden zien zoals vrouwen ze zelf ervaren in plaats van zoals de cultuur ze wil zien? Wat als we lichamelijkheid zouden vieren in plaats van controleren? Wat als kunst niet alleen schoonheid zou tonen maar waarheid?
Deze vragen zijn ongemakkelijk omdat ze ons dwingen onze eigen blik ter discussie te stellen. Maar misschien is dat precies wat grote kunst doet: niet bevestigen wat we al weten, maar uitdagen wat we denken te begrijpen. In Saville's monumentale vrouwenlichamen vinden we niet alleen een nieuwe esthetiek, maar een nieuwe ethiek van het kijken zelf.
Rudi D'Hauwers - 24 juni 2025
Disclaimer: dit document bevat deels AI-gegenereerde inhoud. Alle intellectuele input en redactionele controle berust bij de auteur.
Reactie plaatsen
Reacties